Zestig procent van de gemeenten weigert Wob-verzoeken per e-mail in behandeling te nemen. Bijna al deze gemeenten eisen dat deze verzoeken om transparantie op papier per post worden ingediend. Dit blijkt uit mij lopende onderzoek Gemeentegeheimen waarvoor ik bij alle Nederlandse gemeenten een informatieverzoek per e-mail indienden. Zestig procent van de gemeenten (211 van de 355 gemeenten) weigerde de e-mail in behandeling te nemen. Van deze 211 kunnen bij 182 gemeenten informatieverzoeken alleen per post worden ingediend. Anders worden ze niet behandeld.
In een democratie is de overheid transparant in wat zij doet. Nederland regelt dit uitgangspunt in de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Overheidsinstanties, zoals de gemeente, delen om deze reden uit zichzelf en op verzoek informatie. Alle overheidsinformatie is openbaar, tenzij de Wob daar een uitzondering op maakt. Waar geen uitzondering op kan worden gemaakt, is het feit dat iedereen het recht heeft om aan de overheid informatie te vragen. Burgers, ondernemers en organisaties zijn daarmee in staat om te controleren wat hun overheid doet. Zo ook journalisten.
Recht op overheidsinformatie
In het kader van een onderzoek naar de stand van geheimhouding bij alle 355 gemeenten in Nederland heeft de redactie gebruik gemaakt van dit recht op overheidsinformatie. Maar nog voordat we ook maar één document ontvingen, stuitten we op een zogenaamd vormvereiste. Van de 355 Nederlandse gemeenten weigerden 211 om het Wob-verzoek in behandeling te nemen omdat zij niet accepteren dat het verzoek per e-mail wordt ingediend. Bijna allemaal schrijven ongeveer: “Uw verzoek wordt in behandeling genomen op het moment dat uw verzoek via de fysieke weg (post) wordt ingediend”. Iets meer dan twintig gemeenten verwijzen ook naar een online formulier dat te vinden is op de website van de gemeente.
Voor de duidelijkheid: weigering op deze grond mag niet te maken hebben met de inhoud van het Wob-verzoek. Dus wat er ook verzocht wordt per e-mail, bij meer dan de helft van de Nederlandse gemeenten strandt een Wob-verzoek bij de digitale voordeur.
Onnodige drempels
Tim de Vos-Goedhart van Open State Foundation, een organisatie die zich inzet voor een digitaal transparante overheid is duidelijk over deze bevinding: “Burgers moeten toegang tot overheidsinformatie hebben. Iedere drempel die niet absoluut noodzakelijk is, moet verdwijnen. Het weigeren van Wob-verzoeken omdat ze per e-mail zijn ingediend, is een onnodige drempel.” Open State Foundation riep gemeenten in 2017 al op om het mogelijk te maken informatieverzoeken per e-mail in te dienen. In datzelfde jaar deden Minister Plasterk en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) dit ook. Maar uit de reacties op het Wob-verzoek van de redactie blijkt dat meer dan de helft van alle gemeenten daar geen gehoor aan heeft gegeven.
Bij navraag verwijst de VNG naar de algemene handleiding ‘Transparant Bestuur’. Daarin staat dat Wob-verzoeken “alleen via de elektronische weg bij de gemeente worden ingediend indien de gemeente kenbaar heeft gemaakt dat de elektronische weg is opengesteld”. Wettelijk gezien staan gemeenten inderdaad in hun recht als ze weigeren Wob-verzoeken die per e-mail zijn ingediend in behandeling te nemen. Gemeenten hebben echter wel de mogelijkheid om ‘de elektronische weg’ open te stellen. Kennelijk heeft nog niet eens de helft van de gemeenten dit gedaan.
Rammelen aan de poorten
Anno 2020 is er geen reden meer om Wob-verzoeken te weigeren omdat ze per e-mail zijn ingediend. Waar in het verleden nog misbruik gemaakt werd van de Wob door per mail willekeurig, omvangrijke verzoeken in te dienen om er geld mee te verdienen – voor elke dag dat de gemeente te laat op een Wob-verzoek reageerde, ontving de verzoeker toen een vergoeding – is dat al lang niet meer mogelijk. In 2016 werd deze zogenaamde dwangsomregeling afgeschaft.
Inmiddels staat de Wet open overheid (Woo) aan de poorten te rammelen. Deze wet, die de Wob gaat vervangen, verplicht overheidsinstanties om Wob-verzoeken per e-mail te accepteren. Digitalisering van de overheid waaronder het elektronisch communiceren met de overheid staat al jaren hoog op de politieke agenda. De Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer gaat naar verwachting in 2022 in werking treden. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken schreef in 2017 al de handreiking voor overheidsinstanties om aan de eisen van deze nieuwe werkelijkheid te voldoen.
De stand van geheimhouding
Naast de 211 weigeringen omdat het Wob-verzoek per e-mail is ingediend, hebben 43 gemeenten niet meer gereageerd na ofwel een – automatisch verstuurde – ontvangstbevestiging ofwel het bericht dat er vier weken meer tijd nodig was voor de beantwoording. Die termijn is inmiddels al meer dan vier maanden geleden verlopen. Maar de radiostilte zegt misschien meer over de geheimhoudingsprocedures waarmee ze niet graag in de openbaarheid treden. We zullen ernaar vragen.
In totaal hebben 86 van de 355 gemeenten het Wob-verzoek inhoudelijk in behandeling genomen. De vraag ‘Hoe geheim is uw gemeente?’ durfden zij te beantwoorden. We bekijken de antwoorden om zicht te krijgen op de stand van geheimhouding bij deze gemeenten en presenteren onze bevindingen in de komende weken. Houd dit dossier in de gaten.
Adopteer een Wob-verzoek
Accepteert jouw gemeente alleen Wob-verzoeken per post of via een online formulier op de website van de gemeente? Lever dan je bijdrage. We zijn op zoek naar journalisten en burgers die het Wob-verzoek van de onderzoeksjournalist willen adopteren. Dit betekent dat jij alsnog per post of – indien beschikbaar- via een online formulier op de website van de gemeente het Wob-verzoek naar geheimhouding gaat sturen en ook de eventuele verdere correspondentie met de gemeente op je neemt. Hier kan jij je melden als adoptant. Wil je de voortgang van het Wob-verzoek in jouw gemeente volgen? Meld je dan hier aan.
Dit onderzoek naar openbaarheid en geheimhouding bij gemeenten wordt mede mogelijk gemaakt door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Ik publiceer de uitkomsten hier, bij Small Stream Media en via LocalFocus.
Geef een reactie