Stel je voor: je loopt met een boze meneer Bos in een bos in Alkmaar. Al een jaar vecht hij moedig tegen een beslissing van zijn gemeente: in het oudste stadsbos van Nederland mag een oppervlakte van 8.000 vierkante meter eeuwenoude bomen worden gekapt voor de ‘vernieuwbouw’ van het Noordwest Ziekenhuis dat middenin dit stadsbos staat. Johan Bos is daar faliekant tegen, maar voelt zich niet gehoord. Niet zo gek ook, want de afspraken tussen de gemeente en het ziekenhuis zijn een jaar lang geheim geweest. Pas na een lange procedure is de overeenkomst openbaar gemaakt. Maar de 10-0 achterstand die Bos opliep kan dan al niet meer worden ingehaald.
Johan Bos, screenshot uit interview met NH Nieuws (juni 2017)
Openbaarheid van bestuur
Met het verhaal van Bos en zijn strijd maakte ik in 2017 mijn eerste meters in de journalistiek, voor onderzoeksplatform Follow the Money. Bos, die zelf jaren journalist is geweest bij het Noordhollands Dagblad, had van de geheime afspraken gehoord. ‘Er is een overeenkomst maar die is geheim,’ hoorde hij destijds een collega aan de telefoon zeggen. Het enige wat via de media naar buiten lekte, was de 8.000 m2 houtkap. Zowel de kap als de geheimhouding maakte Bos woedend.
Er werd een beroep gedaan op de Wet openbaarheid van bestuur door Red de Hout, een door Bos speciaal voor zijn strijd opgerichte stichting. Op een avond werd de aanvankelijk geheime overeenkomst aan het adres van de stichting in de brievenbus gestopt. De meeste informatie was toen door dit verzoek al bekend, behalve dat bovenop de 8.000 vierkante meter nog eens 3.500 vierkante meter houtkap aan het ziekenhuis beloofd waren voor extra parkeerplaatsen. Bos vond dit een bevestiging van het achterbakse spelletje dat gespeeld werd door de zittende wethouders en de burgemeester. ‘Het stinkt, maar je weet niet waar de geur vandaan komt’, duidde hij zijn perspectief, met een goed gevoel voor symboliek gezien de geur van daslook – uienplant – die tijdens onze wandeling overal in ‘de Hout’ hing. Voor mij was het aanleiding voor de vraag: hoe zijn openbaarheid en geheimhouding binnen gemeenten geregeld en hoe gaat dat er in de praktijk aan toe?
Gemeentegeheimen
Ik schreef vier artikelen over de bouwplannen van het ziekenhuis en de strijd van Bos, wiens stichting zeer snel groeide, maar bleef zitten met die vraag. En naarmate ik meer over de gang van zaken in Alkmaar te weten kwam, nam ook mijn nieuwsgierigheid naar geheimhouding toe: waarom waren de afspraken tussen de gemeente en het ziekenhuis in eerste instantie geheim gehouden? Aan welke regels moet geheimhouding voldoen en hoe kan geheimhouding weer opgeheven worden? Uit gesprekken met inwoners en gemeenteraadsleden van Alkmaar bleek dat niemand precies wist hoe het zat. Ik sprak steeds meer inwoners en gemeenteraadsleden uit andere gemeenten die dit ook niet wisten. Deze onduidelijkheid heeft voor een aantal raadsleden in Nederland zelfs tot serieuze gevolgen geleid: op het ‘lekken’ van geheime informatie staat een boete van meer dan twintigduizend euro en zelfs een jaar gevangenisstraf.
Collega-journalisten bij wie ik naar hun ervaring met geheime documenten vroeg, bevestigden dat ze in hun onderzoek vroeg of laat tegen geheime documenten aanlopen en óók niet goed wisten wat ze met die geheimhouding aan moesten.
Drie jaar later start ik met subsidie van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten een journalistiek onderzoek naar geheimhouding bij gemeenten: Gemeentegeheimen.
In het volgende artikel leg ik uit wat de informatieplicht van bestuurders zowel landelijk als op gemeente niveau inhoudt en hoe deze informatieplicht zich (niet) verhoudt tot ‘geheimhouding’.
Meer over het onderzoek voor Follow the Money
Dit onderzoek naar openbaarheid en geheimhouding bij gemeenten wordt mede mogelijk gemaakt door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Ik publiceer de uitkomsten hier en bij Small Stream Media.
Geef een reactie